Кундалик иш ритмимиз рўйхатдаги вазифаларни механик бажариш билан кескинлаштирилганда, ижодкорлик учун зарур шароитларни қандай қилиб яратамиз?
Масалан, сценарийнавис Aарон Соркин («Ғарбий қанот» телесериали ва «Ҳаммасини ўзгартирган одам» ва «Ижтимоий тармоқ» каби фильмлар муаллифи) Aмериканинг The Hollywood Reporter журналига интервю берар экан, кунига олти марта душ қабул қилади. Йўқ, у бактериялардан қўрқмайди, лекин илҳом бўлмаганда, у душ қабул қилади, тоза кийим кияди ва яна ҳаммасини бошидан бошлайди.
Унинг касбида ҳар куни янги ва баъзан соатлик янги нарсаларни ёзиш керак. Соркин хаёлига энг яхши фикрлар ваҳима концентрацияси пайтида эмас, балки қалбида пайдо бўлганини англаганида, у уни ўз офиси бурчагига ўрнатди ва энди уни доимий равишда ишлатади. У буни «қайта тиклаш» деб атайди: душ қабул қилгандан сўнг ғоялар янгиланган куч билан туғилади.
Кунига олти марта душ олиш ғояси кўпчилик учун ғалати туюлади ва ҳамма ҳам бундай имкониятга эга эмас, аммо Соркиннинг фикри Д.Янгнинг креатив иш бўйича маслаҳатларига ўхшайди.
1939 йилда Мэдисон-авенюдаги реклама агентлиги директори Жеймс Уэбб Янг батафсил ижодий ишлар бўйича раҳбарлик қўлланмаси чиқарди ва уни «Ғояларни яратиш техникаси» деб номлайди. Ушбу мўъжаз китобда Уэбб Янг «ғоя эски таркибий қисмларнинг уйғунлигидан бошқа нарса эмас» деб эслайди. Унинг фикрича, креативлик – бу таниш фикрлар ўртасида янги алоқаларни топиш қобилияти.
50 йилдан сўнг Стив Жобс шунга ўхшаш фикрни билдирди: “Креативлик – бу турли-туман нарсаларнинг комбинацияси. Ижодкорлардан қандай қилиб бир нарса қилганликларини сўранг, улар бироз хижолат бўлишади: улар ҳеч нарса қилишмаган, улар шунчаки бирор нарсани кўришган. Бир пайтлар бу уларга равшан бўлиб туюлган, чунки улар эски тажрибаларидан келиб чиққан ҳолда янги ғояларни уйғунлаштиришлари мумкин еди.
Уэбб Янг шунингдек креатив фикрлашнинг ажойиб оддий усулини таклиф этади. Биринчидан, сизни қизиқтирган соҳага тегишли материалларни тўпланг, бу сизни янги нарса ҳақида ўйлашга мажбур қилиши мумкин. Уэбб Янг огоҳлантирадики, бу уюшган, кўп вақт талаб қиладиган ва унчалик ёқимли жараён эмас. Кейин ушбу материалларни ўрганишингиз керак. Уэбб Янг буни қилишни, кичик карточкаларга ёзишни ва карталар орасидаги алоқани қидиришни таклиф қилади (худди жумбоқни ечаётгандек). Уэбб Янг бу жуда ёқимли машғулот эмаслигидан яна бир бор огоҳлантиради. Кейин у янги алоқаларни топиш учун карталарни аралаштиришни таклиф қилади.
Усулнинг сўнгги қисми самарадорлик учун замонавий фидойи кишини ғазаблантириши мумкин: сиз шунчаки ҳеч нарса қилмаслигингиз керак. Уэбб Янг муаммолардан чалғитишни ва онгостида ишонишни давом эттириш учун қандайдир тарзда маслаҳат беради.
Муаммо ҳақида унутишга ва уни имкон қадар онгингиздан чиқаришга ҳаракат қилинг, сўнгра тасаввурингизни ва ҳис-туйғуларингизни уйғотадиган нарсага мурожаат қилинг. Яннинг фикрига кўра, бундай тайёргарликдан сўнг, кўпинча ёқимсиз, «ғоялар ҳеч қаердан пайдо бўлмайди»: сайр, фильм томоша қилиш ёки биз аллақачон тушуниб олганимиздек, душда ғоялар туғилмайди.
Кўпчилик ушбу вақт синовидан ўтган усулнинг ҳақиқийлигини тасдиқлаши мумкин. Энг яхши ғоялар аслида ҳеч нарса ҳақида ўйламаганимизда пайдо бўлади. Яқин тарихда жуда кўп мисоллар мавжуд.
Лин Мануэль Миранда нинг айтишича, машҳур «Гамильтон» мусиқий ғояси унга Мексика пляжида келган. Instagram яратувчиси Кевин Систром ҳам Мексикада денгиз бўйлаб сайр қилиб юрганида, ўзининг дунёга машҳур иловасини ишлаб чиқди. Кўпгина етакчилар учун энг шов-шувли ғоялар таътил пайтида келади – бу ижодкорлик чуқур маҳсулдор концентрацияни эмас, балки мавҳумроқ нарсани талаб қилишининг яна бир исботидир.
Неврология мутахассислари таъкидича, дам олиш пайтида мия пассив режимга ўтади. Миянинг пассив режими 70-йилларда олимлар одам дам олганда ҳам, унинг нейронлари фаол ишлаётганига эътибор беришганида кашф этилган.
Диққатимиз чалғиганда ва фикрларимиз жуда узоққа учиб кетганда, шу ҳолатга тушамиз. Бу, масалан, зерикканимизда содир бўлади. Aммо замонавий дунё зерикишни деярли йўқ қилди: ҳар доим ташқи рағбатларни кутяпмиз. Шу сабабли, энди пассив режимга тушиб, қандай уйғонишни билмаймиз.
Кўпроқ самарали бўлишга интилиш, шубҳасиз, бугунги воқеликка мутлақо мос келади. Aммо самарадорлик учун давом этаётган қидирувга узоқ кетиши мумкин. Aгар биз асл ва креатив фикрларни чинакам қадрласак, унумдорлик ва ижодкорлик бир-бирига мос келмаслиги мумкинлигини тан олиш керак. Маҳсулдорлик учун биз диққатни жамлашимиз керак, бунда креативлик учун – «диққат жамланмаслиги» лозим.
Манба https://hbr-russia.ru/