Кўпинча нутқимизда идиомалар (сўзларнинг барқарор бирикмаси) мавжуд. Қоида тариқасида, биз уларни иккиланмасдан ишлатамиз.

Aммо инглиз тилида нутқ инқилобидан муваффақиятли фойдаланиш анча қийин.

Мен дарҳол мактаб давридаги cool as a cucumber ёки a piece of cake каби сўзларни яхши эслайман, аммо инглиз тилида жуда қисқа ва ихчам иборалар кўплаб мавжуд.

Сизни жуда қизиқарли ва маълумотли суҳбатдош сифатида тан олишга кўмак берадиган 20 та идиома рўйхатини туздик.

 

 

Идиома сўзнинг ажралмас бурилишидир, унинг асл маъноси ҳар доим ҳам ҳақиқий маънога тўғри келмайди (кўзга чанг ташлаш) ва баъзида мавҳум товушлар ҳам эшитилади (тоғда саратон ҳуштак чалганда). Ҳар бир тилда ўзига хос иборалар тўплами мавжуд ва қоида тариқасида уларни сўзма-сўз таржима қилиш мумкин эмас – сиз маънодор аналогларни излашингиз керак. Идиомалар ёзма ва оғзаки тилда ёрқинликни, ҳиссиётни қўшади, воқеани, ҳаракатни, сифатни таъкидлаш учун ишлатилади.

Туйғулар тасвирланганда

 

 

On pins and needles – сиз «тўқноғич ва игна устида» (сўзма-сўз маъноси) бўлганингизда ҳис қиласиз.

Ушбу идиома XIX асрда инглиз тилида пайдо бўлган. Дастлаб, бу ибора оёқ-қўл увушиб қолганда пайдо бўладиган санчишни тасвирлаш учун ишлатилган. Замонавий тилда биз у ёки бу ҳодисадан кечиришимиз кутилаётган кучли кечинмани англатади.

— I was on pins and needles the entire time.

— Мен шу вақтгача игна устида эдим.

 

Blow one’s top, бу сўзма-сўз «юқори қисмни портлатиш» деб таржима қилинади. Унинг маъносини яхшироқ тушуниш учун қопқоғи учиб бориб-келаётган қайнаб турган чойнакни тасаввур қилинг. Идиома ҳали озгина бору аммо аниқ ўзини йўқотиб қўядиган одам ҳақида гапирганда ишлатилади: у чойнакдек қайнайди ёки ғазабдан ёниб кетади.

— Just be cool, man, don’t blow your top.

– Тинчлан, одам, қайнаб кетма.

 

To be in the doldrums – «Депрессияда бўлиш».

Дастлаб, бу идиома денгизчилар томонидан экватор яқинида жойлашган океаннинг тинч ва сокин қисмини тасвирлаш учун ишлатилган. Эҳтимол, бундай жойлар денгизчиларга қизиқмас ва зерикарли бўлиб туюлган, натижада улар депрессияга тушиб қолишган.

— She’s been in the doldrums since her husband left.

– Эри кетганидан бери у тушкунликка тушиб қолган.

 

Bent out of shape – том маънода «формадан эгилган».

Идиома ХХ асрда пайдо бўлган. Хафагарчилик, ҳақорат ёки хўрлаш натижасида пайдо бўлган «қийшайган» кайфиятни тасвирлаш учун ишлатилади. Бирор киши ҳиссий мувозанатни йўқотиб, ғазабланишни, ўксинишни ёки асабийлашишни бошлаганда, бу ҳолатни тасвирлайди.

— Don’t get all bent out of shape over this.

– Сиз бундан ғазабланмаслигингиз керак.

 

To take someone’s breath away – «руҳини эгаллаш».

Қандай қилиб биринчи марта севиб қолганда ва азиз одамни кўрганингизда, нафас олишингиз қандай кечганини эсланг … Aгар сиз хушторингиз билан учрашганингизда, ишончли одамдан гапни имиллаб гапирадиган кишига айланганингизда, идиома бу ноқулай ҳиссиётни мукаммал тарзда етказади, сиз жуда ташвишланяпсиз ва нима дейишни билмаяпсиз. Хўш, агар сиз романтикадан узоқда бўлсангиз, бу идиома юрагингизни тезроқ уришига олиб келадиган экстремал саёҳатни тасвирлаш ёки гўзал манзарадан ҳайратланиб, нафасингиз тушиб кетганда, ишлатилиши мумкин.

— She takes my breath away.

– У руҳимни эгаллаб олди.

Муносабатлар ҳақида суҳбатлашганда

 

From the bottom of one’s heart, яъни «юрак тубидан», рус аналоги «соф юракдан».

Aйтишларича, бу идиоманинг муаллифи Aрхимед экан. Файласуфнинг фикрига кўра, мия бутун танада қонни ҳайдайди, юрак эса ҳис-туйғуларни бошқаради. Шунинг учун, ҳамма нарса «юрак тубидан» талаффуз қилинганда, ҳар доим ҳам самимий ва ростдир. Aгар бирор жойда гуноҳ қилган бўлсангиз, лекин тузатмоқчи бўлсангиз, ўз ҳис-туйғуларингизни қуйидагича изоҳланг:

— I’m sorry from the bottom of my heart.

«Мен чин дилдан узр сўрайман.»

 

«Севги иши» деб таржима қилинадиган Labor of love.

Биз ўз хоҳишимиз ёки завқимиз учун беғараз ишлаганимизда, улар шундай дейишади. Биринчи марта идиома «Ибтидо» китобида 14 йил давомида амакиси учун беғараз ишлаган, қизи билан турмуш қуришни орзу қилган Иаков ҳақидаги ҳикояда учрайди.

Рахил ўзининг барча саъй-ҳаракатларига муносиб эканига Иаков чин дилдан амин эди. Ҳозирги кунда идиома «фойда» учун эмас, балки сизга ёққани учун шуғулланадиган «севимли нарса» маъносида ишлатилади.

— For him it was just a labor of love.

– У учун бу иш қалб амри эди.

 

Through thick and thin – «бойлик ва қашшоқликда» ёки «олов ва сув орқали» каби рус иборасига ўхшаш идиома.

Яъни, биз ҳар қандай қийинчилик, қашшоқлик ва синишларга қарамай, нима бўлишидан қатъи назар, кимдир билан бирга бўлишга тайёр ҳолат ҳақида ишлатилади. Романтик товушга қарамай, идиома дастлаб ов пайтида ишлатилган, у «through thicket and thin wood» каби эшитилиб, ўлжани эгаллашга хоҳ чакалакзордан ҳам, хоҳ иккита дарахт билан сайҳонлик орқали ўтишга тайёрлигини билдирган.

— I’ve been through thick and thin with that car!

– Мен ушбу машина билан олов ва сувдан ўтдим!

 

Have a bone to pick with someone – сўзма-сўз таржимаси «кимдир билан кемириш учун суяк бор».

Одамлар, масалан, суякка талашган итлар каби, муносабатларда зўравонлик қилиб, ҳаяжонланиб баҳслашганда ва ҳеч ҳам тинчлана олмайдиган ҳолатларда қўлланилади. Шундай қилиб, агар кимдир сизга зиён етказтган бўлса ва жанжалкаш билан орани очиқ қилишни хоҳласангиз, эшикни ишонч билан очиб, бақиришингиз мумкин:

— Now, I have a bone to pick with you!

– Сенда жиддий гапим бор!

 

Kiss and make up, бу «ўпишмоқ ва ярашмоқ» дегани – одамлар келишиб, ўзаро «суяк ғажишгандан кейин» аввалги яхши муносабатларини тиклашганда шундай бўлади. Зиддиятни ҳал қила олиш жуда муҳим, чунки тинчлик ва яхши муносабатлар сиз учун ундан ҳам муҳимроқдир.

— I’m glad you two finally kissed and made up.

– Ярашиб олганингиздан хурсандман.

 

Иш ҳақида гапирганда …

To burn the midnight oil – сўзма сўз таржима қилганда «ярим тунда ёғни ёқинг».

Ярим тунгача бирор нарса қилганда, инглизлар учун айнан шу жараён пайдо бўлади. Идиома муаллифи Фрэнсис Куорлс ўзининг «Emblems» тўпламида (1635) шам ёруғида қилинган ишни, яъни тундаги меҳнатни тасвирлаб берган иборани ишлатган. Шамлар кундалик фойдаланишдан аллақачон чиқиб кетган бўлса-да, идиома ҳанузгача ишлатилмоқда.

— I’m going to burn the midnight oil tonight.

– Бугун кечгача ишлайман.

 

Fruits of one’s labor – бошқача айтганда, «бир киши меҳнатининг самараси».

Идиома дастлаб қишлоқ ҳаёти билан боғлиқ бўлиб, дарахт экиш ва ўстириш учун барча саъй-ҳаракатларни амалга оширган деҳқон бирмунча вақтдан сўнг ўз меҳнати самараси, яъни ҳосили мева бергани маъносида хурсанд бўлган паллани тасвирлайди. Идиома сиз машаққатли, аммо бажарилган вазифалар ўзингиз ва ҳаракатларингиз учун ниҳоят бахтли бўлганингиз ҳақида гапирганда мос келади.

— It’s a time to enjoy the fruits of your labour.

– Энди ўз ишингиздан бемалол завқ олишингиз мумкин.

 

Daily grind ёки «кунлик янчиш».

Бир вақтлар донни янчиш учун ишлатиладиган «to grind» феъли кўп куч сарфланган ва ҳаддан ташқари чарчашга олиб келган одат билан боғлиқ бўлган. Ҳозирги кунда, идиома оғир, машаққатли кундалик ишларни тасвирлашда ишлатишга мос келади.

— I just want to live without the daily grind.

— Мен шунчаки зерикарли ҳаёт кечирмасдан яшашни хоҳлайман.

 

To keep one’s head above water, яъни «бошингизни сувдан юқори тутинг». Дарёнинг ўртасига ташланган ва сув ютиб юбормаслик учун боши билан сузишга ҳаракат қилаётган одамни тасаввур қилинг. Қийин ҳаётий вазиятга тушиб қолганимизда ёки қувноқ шоду хуррамликни кутиб роҳатланганимизда, ишонч билан айта оламиз:

— I already can’t keep my head above water.

— Мен бошимни сув устида ушлаб туролмайман.

 

To burn the candle at both ends – сўзма сўз «шамни иккала томондан ёқиш» деб таржима қилинади.

Идиома XVII асрда Францияда муомалага киритилган. Ўша пайтларда шамлар қиммат эди ва уларни иккала томондан ёқиш одати энергия ва вақтни исроф қилиш, деб қабул қилинарди. Метафорик жиҳатдан, узоқ ва машаққатли меҳнатдан чарчаган одамга ўхшаб, шам иккала томондан қисқа вақтда ёниб кетади. Шундай қилиб, агар шерикингиз яна ишга кечикиб, белгиланган тадбирни расво қилса, сиз айтишингиз мумкин:

— Burning the candle at both ends, I see.

– Ҳа, мен қараб тургандек ишда ёняпсан.

 

 

… ва ҳар доим қаергадир кетаётган пул

 

Money burns a hole in pocket, бу сўзма-сўз «пул чўнтагингизда тешикни ёқади» деган маънони англатади.

Идиома иш ҳақини олган, уни икки кун ичида сарфлаган ва яна пулсиз қолган одамни ифодалаши мумкин. Ушбу ибора «тез ва бехосдан сарфланадиган пул» маъносини англатувчи hot money ифодаси билан боғлиқ. Нима учун «иссиқ»? Биров қўлида ёниб турган нарсани олган, оғриқдан тезроқ халос бўлишни хоҳлаб, уни автоматик равишда четга суриб қўйган одамга таққослаш мумкин. Айнан тез орада «ғойиб бўлган» пуллар ҳам иссиқ деб номланди.

— The money often burns a hole in his pocket.

– Менинг пулим кўпга бормади.

 

A breadwinner – мағрур туюлади, розимисиз?

Бу оила учун нонни «ютиб олиб» топган одам шундай аталган. Ушбу идиоманинг иккита талқини мавжуд. Баъзилар фикрига кўра, идиома нонни қаттиқ меҳнат билан сотиб олган оила бошлиғи билан боғлиқ. Бошқалар – бу идиома ишчиларга иш ҳақини нон билан тўлашга боғлиқ. Қанча кўп ишласангиз, шунча кўп пул топасиз.

— Tom is the only breadwinner in the family.

«Том оиладаги ягона боқувчидир.»

 

To cost an arm and a leg, бу «жуда қимматга тушади» деган маънони англатади.

Aгар том маънода қиммат маҳсулот шунчалик қиммат нархга эга бўлса, уни сотиб олиш учун ўз танасининг бир қисмини сотиши керак бўлади… Рус тилида «мисли кўпилмаган пул»нинг аналоглари ёки, масалан, «буйракни сотиш» деган ҳазил иборалар кенг тарқалган.

— Yeah, it’s gonna cost an arm and a leg.

– Ҳа, бунинг нархи бутун танангга тенг.

 

Pay through the nose – сўзма сўз «бурун билан тўлаш».

Юқоридаги каби, жуда қиммат (айнан пул эмас) тўлашингиз керак бўлган нарса ҳақида гап кетяпти. Идиома викинглар билан боғлиқ бўлиб, IX–X асрларда солиқ тўламаган ирландияликларни шафқатсиз жазолашган, уларнинг бурунларини кесиб ташлаганлар. Шуниси қувонарлики, замонавий солиқ институтлари қадимги ҳамкасблари тажрибасини қабул қилмаган.

— My mate always pays through the nose.

– Турмуш ўртоғим доимо олдиндан тўлаб қўяди.

 

To lose your shirt, сўзма-сўз «кўйлагингизни йўқотиш», рус тилидаги аналогия – «иштонсиз қолиш».

Идиома одатда икки вазиятда қўлланилади: одам барча пулини ёки сармоясини йўқотганда. Унинг маъноси шунчаки камбағал бўлиш эмас, балки энг охирги, яъни кўйлагини (ёки иштонини, қайси маъқул келса) бериш деганидир.

— You might still lose your shirt.

– Ҳали ҳам иштонсиз қолишингиз мумкин.

 

Манба https://theoryandpractice.ru/posts/17937-20-angliyskikh-idiom-na-vse-sluchai-zhizni